میرزا علی معجز شبستری

معروف به

در سال ۱۲۵۲ هجری شمسی در شبستر که در آن زمان قصبه‌ای کوچک بود متولد شد.وی فرزند حاجی آقا از تاجران بزرگ شبستر و پدر بزرگش حاجی میرزا بابا حاکم شبستر بود. وی دو برادر بزرگتر از خودش به نامهای حسن و حسین داشت که به استانبول رفت و آمد داشتند. میرزا علی معجز در شبستر در نزد شخصی به نام آخوند ملا علی با اصول قدیم تحصیل کرده‌است.

معجز شبستری در کودکی خواندن و نوشتن را در مکتب خانه آموخت. در سن شانزده سالگی (۶۸-۱۲۶۷ هجری شمسی) پدرش فوت شد. بعد از فوت پدر برادانش که در استانبول به تجارت مشغول بودند، معجز را به استانبول بردند.[۱]

معجز در استانبول فرصت تعلم و مطالعه بدست آورده و ضمن کمک روزانه به برادران خود به مطالعه در تاریخ و ادبیات می‌پرداخت.

وی را عشق وطن و درد غربت آزار می‌داد. به همین جهت بعد از حدود سيزده سال واندي زندگی در غربت استانبول به شبستر بازگشت. از آنجائی که معجز از مریدان عارف مشهور ایران شیخ محمود شبستری بود، بیشتر اوقات خود را بر سر مزارش حاضر میشده و در خلوت انس با مراد خود به نوشتن شعر می‌پرداخت.

علي به شدت با واپسگرايي و تحجر حاكم بر اجتماع زمان خود به مبارزه پرداخت . و در اين راه بدون واهمه از بيان حقايق كوتاهي نكرد .اشعار اين شاعر نيز همه مربوط به نكوهش و هجو و انتقاد ازاوضاع اجتماعي دوران حياتش است . دوراني تاريك و سياه كه ره آورد حاكميت سلسله نالايق قاجار بر ايران بود . او در اشعار خود به خرافات و ناداني و تحريفات و بدعت هاي ناشايست ديني تاخته و انسانها را به سوي روشنايي و نور دانش و تمدن براي ترقي دادن كشور فرا مي خواند. و از بيان واقعيات باكي بدل راه نميدهد . و بهمين جهت نيز مغضوب متحجرين و دعا نويسان و اشاعه دهندگان خرافات در قالب تفسير هاي غلط از احكام دين در شبستر واقع مي شود. او در نوحه خواني از دلاوري هاي سالار شهيدان و شهداي عاشورا و شجاعت و حقيقت گويي زينب كبري سلام الله عليها مي گويد. در آن زمان نفي قمه زني و معرفي چهره واقعي امام حسين عليه السلام و بزرگداشت خاطره عاشورا مطابق با شأن شهداي آن روز خونين كربلاو پرهيز از گزافه گويي و اغراق در مورد فرامين ديني و سرگذشت چهارده معصوم براي اولين بار از زبان معجزشنيده مي شود.

معجز برای تاسیس یک مدرسه دخترانه با اصول امروزه برای دختران شبستر خیلی تلاش نمود و بالاخره با مساعدت های رئیس فرهنگ وقت تبریز بنام آقای دکتر محسنی عماد السلطنه، اولین مدرسه دخترانه را در قصبه شبستر ایجاد نمود.

میرزاعلی معجز شبستری از پیشگامان احیای حقوق مدنی زنان است. او در اشعار خود تساوی حقوق اجتماعی و قانونی زنان را خواستار است و در اشعارش بنا به موانعی که در جامعه آنروز برای ذکر نام زنان وجود داشته همسر خود خانم تکذبان را تمثیلی از زن آذربایجانی بحساب آورده و شعر گفته‌است.

تکذین جهلی اولماسا زائل

اوغلی اولماز تمدنه مایل

اگر نادانی تکذبان از بین نرود، فرزندش تمایلی به پیشرفت نخواهد داشت. معجز به این اصل معتقد بود که مادران دانا و فهمیده و باسواد قادر به تربیت صحیح اولاد خود هستند.

همانگونه كه اشاره شد ، ميرزاعلي معجز شبستري در اشعار خود به جهالت وناداني – احتكار – كم فروشي – زور گويي – انجام اعمال وقيحانه توسط اربابان و خانها و كساني كه خود را از بزرگان جامعه ميدانند و تحت لواي دين به خلافكاري و ترويج خرافات مي پردازند، اشاره ها دارد و همين بر حلاوت و مقبوليت اشعارش مي افزايد .

معجز در بیان سرگذشت خود می‌نویسد:

بعد از بازگشت به وطن به نوحه خوانی مشغول شدم. ولی نوحه خوانی و بیان حقایق در اشعار نوحه برای واپسگرایان خوش نیامد و بمن اعلان جنگ نمودند. بیست و شش سال با اینها جنگیدم. طوری شده بود که خیرات می‌دادند و عروسی می‌گرفتند و مرادعوت نمی‌کردند. فقط نوشتم و در گوشه و کنار روزگار گذراندم.

معجز در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی بدلیل اعمال فشار‌ها شبستر را ترک و به شهرستان شاهرود نزد یکی از اقوامش که گویا باجاناقش بوده میرود و یکسال بعد در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی در آن شهر به دیار باقی می‌شتابد.

روحش شاد و راهش براي ادبا و نويسندگان متعهد ايران بويژه استان هاي آذربايجان و اردبيل و زنجان مستدام باد .

اشعار این شاعر همه مربوط به نکوهش و هجو و انتقاد ازاوضاع اجتماعی دوران حیاتش است. دورانی که ره آورد حاکمیت سلسله قاجار بر ایران بود.او در اشعار خود به خرافات و نادانی و تحریفات و بدعت‌های ناشایست دینی تاخته و انسانها را به سوی روشنایی و نور دانش و تمدن برای ترقی دادن کشور فرا می‌خواند.و از بیان واقعیات باکی بدل راه نمی‌دهد به همین جهت نیز مغضوب متحجرین و دعا نویسان و اشاعه دهندگان خرافات در قالب تفسیر‌های غلط از احکام دین در شبستر واقع می‌شود.

معجز در استانبول نیز به زبان ترکی آذربایجانی شعر می‌سرود و مردم را با اوضاع واحوال و مشکلات پیش روی جامعه ایران آشنا می‌ساخت.

وی بر این باور بود که او نیز مثل میرزا علی‌اکبر صابر (متخلص به

) صاحب مجموعه اشعار هوپ هوپ نامه در بیداری مردم خود باید بکوشد.[۲] و به همین علت در هریک از اشعار خود به یک معضل و مسأله اجتماعی اشاره دارد.

میرزاعلی معجز شبستری در اشعار خود به جهالت ونادانی، احتکار، کم فروشی، زور گویی، انجام اعمال وقیحانه توسط اربابان و خانها و کسانی که خود را از بزرگان جامعه میدانند و تحت لوای دین به خلافکاری و ترویج خرافات می‌پردازند، اشاره‌ها دارد و همین بر حلاوت و مقبولیت اشعارش می‌افزاید.